Raptiştah (Vrapçişte)

Raptiştah, Vardar nehrinin kaynadığı Polok Vadisi'nin batı kesiminde, Gostivar'ın kuzeyinde, Kalkandelen'in ise kuzeybatısında bulunmaktadır.

Türklerin Raptiştah'a yerleşmesi, Osmanlı Türklerinin bu bölgelere yerleşmesiyle başlamıştır. Adı "rabt"+"işte" kelimelerinden gelmektedir. Ancak b>p ünsüzlerin değişimi üzerine, işte bağlanma anlamına gelen Raptişte olmuştur. Ancak, başka bir rivayete göre, "rabt"+"iştah" kelimelerinin birleşmesiye, gene b>p ünsüzlerin değişimi ile, bir şeye bağlanma isteği anlamına gelen, Raptiştah oluşmuştur. Bugün Gostivar Türkleri, bu yerin adını, h'sini düşürerek Raptişta ("Raptişta'ya giderım...") şeklinde söylemektedir. Nasıl olursa olsun,ismi ne olursa olsun çok güzel bir Rumeli Türk beldesidir benim Raptiştam. Yüzyıllardır Türklüğü Balkanlarda yaşatan, Raptiştah Türkleri hem modern hemde milliyetçi-muhafazakardır. Anavatanlarına laf söyletmez, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti aşkıyla yaşamaktadırlar. Raptiştah'ın adı, ilk defa 1452/53 yılında Kalkandelen Vilayeti için tutulan 12 sayılı Tahrir Defteri'nin 126., 127. ve 129. sayfalarında geçmektedir.Bu defterde, bu şehrin Kalkandelen adıyla 1468 yılından sonra anılmaya başladığı yazmaktadır.. 1452 yılında Kalkandelen'de 60 Müslüman - Türk ve 86 Hristiyan ailesi yaşıyormuş. Bu Tahrir Defteri'nde Raptiştah'da 1445 yılında 248 , 1468 yılında ise 260 Müslüman Türk ve Hristiyan ailenin yaşadığı görülmektedir. Aynı yıllarda Gostivar'da sadece 12 aile yaşıyordu.(İbidem 138.İbid, 110; P.Kirovski, op.cit.81)

1468 yılında Raptiştah'ın, Bosna Sancakbeyi Mustafa Paşa'nın Üsküp'te inşa ettiği meşhur Mustafa Paşa Camii'nin mülkü olduğu bildirilmektedir1.

Sultan II Murat tarafından Selçuk Hatun'a hediye edilen Raptiştah ve Tumçişta köyleri civarındaki vakıf mülkü Mehmet Mustafa Paşa'nın torunu Süleymöan Çelebi'ye miras kaldığı, daha sonra tımara verildiği (tımarlı sipahiler yetiştirmek için) ve Sultan II. Beyazıt Han tarafından Süleyman Çelebi'ye iade edildiği bilinmektedir 2

Ancak aynı mülkün, Mustafa Paşa tarafından 7.000 Venedik Duka'tı için satın alındığı ve Üsküp'teki Mustafa Paşa Camii'nin vakfına verildiği malumdur.3.

Söz konusu bu dönemde Raptiştah'da Müslüman Türk ve Hristiyan aileleri yaşarmış. XIX yy.da Anadoludan gelen Türklerin dışında, 1875-1878 Büyük Doğu Bunalımı veya diğer adıyla 93 Bozgunu'ndan sonra, Sırbistan, Bulgaristan, Bosna ve Herseg ve Rumelinin diğer yerlerinden kovulan Türklerin yerleşmesiyle Raptiştah ve etrafındaki Türklerin sayısında belirgin bir artış olmuş.
Rumi takvimi ile 1293 yılında yani 1877/78 yılında Osmanlı Rus savaşı olmuş. Bu savaş tarihe “ 93 Bozgunu ” olarak kazınmış. Balkanlarda yüzyıllardır süren Osmanlı hakimiyeti bu savaşla büyük ölçüde sona ermiş. Bu savaşla Müslüman ahali kanlı imha ve kitlesel göçe uğramış. Rumeli toprakları elden gitmiş. 93 muhaceratı başlamış o günlerde hala devam ediyor. 93 bozgunu ile Slavlar Rus önderliği altında birleşti ve panslavizm harekatı başladı.1839 Tanzimat Fermanı ile müslim ve gayrimüslim tebeanın eşitliği sağlanmış, ancak bu da işe yaramamış. 1804 yılında Sırp isyanı, 1821 de Rum isyanı 1840 yılında Bulgar uyanışı ile devam etmiş. 1875 Sırp Karadağ ,ayaklanması, 1876 Bulgar ayaklanması... bunlar hepsi bir Rus-Osmanlı savaşı ardından olmuş ve 1877 deki “93 Bozgunu” ile Ruslar Yeşilköye kadar gelmişler. 31.1.1878 de Edirne mütarekesi ve 3. Mart.1878 de imzalanan Ayastefanos antlaşmasıyla Karadağ, Sırbistan ve Romanya bağımsızlıklarına kavuşmuş. İşte bu bölgelerden kaçan Türkler Gostivar, Raptiştah, Kalkandelen ve Vardar Irmağı etrafindaki diğer bölgelere yerleşmiş.

Arnavutlar , XVIII yy'da ve XIX yy'ın ilk yarısında Raptiştah'a yerleşmişler4 Böylece 1903 yılında Raptiştah'da 1.300 Türk, 350 Hristiyan, 165 Arnavut ve 50 Çingene yaşıyordu.5

1875-1878 Büyük Doğu Buhranı ( 93 Bozgunu), Balkan Savaşları, I ve II Dünya Savaşları sırasında Türkler ve Türk olmayan Müslümanlara ekonomik, sosyal ve siyasi baskı yapıldı. II DS'dan sonra komunist ve hudutsuz Büyük Balkan Yarımadası uğruna Türkler feda edildi. Batı Makedonya'da yüzyıllardır yaşayan Türkleri eritmeye ve kovumaya çalıştılar. Bu eğitim ve kültür soykırımı neticesinde Balkan Türkleri göç etmeye başladı. Bu göç halen bütün hızıyla devam etmektedir.

Raptiştah'dan göç edenlerin sayısı çok olmasına rağmen, 1951-1991 yılları arasında yapılan sayımlarda, Türklerin nüfusunda artış tespit edilmiştir. Raptiştah'daki ekonomik ve sosyal hayat 1970'li yıllarda hızlı değişimler yaşamıştır. Raptiştahlıların çoğu ziraatçılık, gurbetçilik, zanaatçılık ve ticaretle uğraşırken 1970'lerden sonra eğitime önem vermeye başlamış ve bugün lise, fakültelerden ve yüksek lisans müesseselerinden mezun olan Türklerin sayısı hayli çoktur. Öğretmen, doktor, diş hekimi, hukukçu, mühendis, gazeteci, ilahiyatçı, hatta mesterlik ve doktora yapanlara rastlamak mümkündür. Raptiştah, bugün 2.500 öğrencili ilköğretim okulu, sağlık merkezi, eczaneler, kütüphane, postahane, sayısız bakkal ve marketleri, zanaat dükkanları, imalathaneler ve üç adet şahane cami ve camii kütüphanelerine sahiptir. Yaklaşık 10 bin nüfusu var ve 1992 de belediye olmuştur. Raptiştah'da konuşulan Türkçe'nin nitelikleri genelde Gostivar ve Kalkandelen Türk ağızlarının ve Rumeli Türkçesinin niteliklerini taşımaktadır.
1990 yılında Yugoslavya Cumhuriyeti’nin parçalanmasıyla Makedonya kendi bağımsızlığını ilan etti. Bu dönemde Raptiştah Türkleri de organize olarak kendi kültürünü korumak ve Balkanlarda Türklüğü yaşatmak amacıyla teşkilatlanmya başladı. Tabii ki bu teşkliatlşanma yalınız Raptiştah değil Üsküp, Kalkandelen, Gostivar, Ohrşi, Resne, Gevceli, Manastır, Kumanova, ve Türklerin yaşadığı tüm bölgelerde başlamıştı.

Bu girişimler neticesinde, daha sonra partiye dönüşecek, Türk Demokratik Birliği doğdu.
Raptiştah Türkleri de kendilerine düşen görevi yerine getirmek için yapılan ön çalışmalardan sonra, 29.09.1990 tarihinde saat 18:00’de Raptiştah Belediye binasında tahsis edilen salonda toplandı. Tarihi bir gün idi. O akşam, düzenlen ilk meclis toplantısında, TDB Raptiştah şubesi kuruldu. İlk yönetim kurulu seçildi:
1. Hüsnikemal REŞİT
2. Sami İSLAMOGLU
3. Menaf ALİ
4. Sabahattin İDRİSOGLU
5. Nizam REŞİT
6. Keramettin ŞABAN
7. Kenan HASANOGLU
Bu tarihi birinci oturumda TDB Raptiştah Şubesi’nin proğramı ve tüzüğü açıklandı. Güncel konular tartışıldı.
1992 yılında Raptiştah belediye olarak ilan edildi.


Referanslar:

1. Turski dokument za istorija na Makedonskiot narod. Opşirni Popisni Defteri od XVI vek Tom III, 186 dipnot 163
2. İbid, 372-376; Metodija Sokolvski, Osvrt na vakvite i vakafskite imoti vo Tetovskata Nahiya vo XV i XVI vek-Glasnik za İnstitutot za Nacionalna İstorija (GİNİ-Skopje) god. XX (1976) br.3, 151-168; Jovan F. Trifunovski, Polog-Antropogeografska Prouçuvanja. Kn.42. Beograd 1978, 255-258.
3. Turski dokument za istorija na Makedonskiot narod.Tom VI.Kn.II, 372-376; P.Kirovski, Tetovo i Tetovsko niz istorijata. Kniga I. 161-175.
4. ( J.F.Trifunovski, Op.cit. 257-258; aynı: Gostivarskiot Kraj. Kniga prva, 107)
5. (Etniçka karta na Makedonija-Tueci;Tivka Janca.-"21" Dvonedelen Politiçki Magazin. God.XLVII(1990), br. 1723/7, 18-19)